قهوه در ایران بسیار پرطرفدار است و مردم از سال‌ها پیش از آن استفاده می‌کردند. مردم ایران، به طور معمول هر روز قهوه می‌نوشند و در برخی نقاط ایران نیز قهوه‌های سنتی وجود دارد که مردم از آن‌ها در موقعیت‌های خاص استفاده می‌کردند. به عنوان مثال عرب‌های خوزستان، قهوه عربی را ایجاد کردند که طعمی دلپذیر دارد و هنگام پذیرایی از مهمانان یا دورهمی‌های خانوادگی به وفور در این مناطق مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در ادامه این مقاله، قصد داریم، نحوه ورود قهوه به ایران، تعامل مردم مناطق مختلف ایران با قهوه و استفاده از آن در قرارهای کاری و دوستانه و انواع نوشیدنی‌های سنتی قهوه در ایران را مورد بررسی قرار دهیم تا شما با فرهنگ قهوه‌نوشی در ایران به طور کامل آشنا شوید.
ورود قهوه به ایران؛ از صفویه تا امروز
قهوه برای اولین بار در زمان شاه طهماسب اول به ایران وارد شد و در آن زمان به خاطر نشاط‌انگیز بودن قهوه به آن بن می‌گفتند. برخی مسیر ورود را از عثمانی می‌دانند و بعضی دیگر، اعتقاد دارند که قهوه به صورت مستقیم توسط حجاج به ایران وارد شد. در زمان صفویات مردم مختلف قهوه را به عنوان یک نوشیدنی دلپذیر و گرم در قهوه‌خانه‌ها می‌نوشیدند؛ همین موضوع سبب ایجاد قهوه‌خانه‌ها متعدد در عصر صفوی، به ویژه دوران شاه عباس شد.
پس از صفویان و ایجاد هرج و مرج در کشور، رونق قهوه‌خانه‌ها در ایران کم شد؛ اما در زمان قاجار و آغا محمدخان قاجار، دوباره آن‌ها جان گرفتند تا مردم سرگرم باشند. البته با ورود چای، مدتی، نوشیدن قهوه در ایران کم‌رنگ شد؛ اما با ورود سینما و تئاتر و کافه‌ها به ایران، روند نوشیدن قهوه دوباره اوج گرفت. پس از آن مردم برای نوشیدن قهوه به کافه‌ها می‌رفتند و قهوه‌خانه‌ها به محلی برای تجمع و استراحت طبقه متوسط به پایین مانند کارگران تبدیل شد. البته شکل و ظاهر کافه‌ها از آن زمان تا زمان حال دچار تغییرهای فراوانی شده است و کافه‌های حال حاضر شباهت به آن دوران ندارد.
نحوه تعامل مردم ایران با قهوه در رویدادهای اجتماعی؛ از قرارهای کاری تا جمع‌های دوستانه
مردم ایران به طور کلی بیشتر از نوشیدنی‌های مانند اسپرسو و موارد مختلف بر پایه آن، مانند لاته و کاپوچینو را در کافه‌های محلی یا بزرگ هنگام قرارهای کاری یا دوستانه یا حتی هنگام قبل از کار برای افزایش انرژی می‌نوشند؛ با افزایش دانش عمومی در مورد قهوه، به طور تدریجی تمایل به استفاده از قهوه‌های تک خاستگاه نیز در ایران و دم‌کردن آن در خانه‌ها یا محل کار در حال افزایش است. برای مطالعه بیشتر در مورد قهوه‌های تک خاستگاه می‌توانید به صفحه قهوه تک خاستگاه میترا مراجعه کنید.
یکی از دلیل‌های دیگر افزایش دم‌کردن قهوه در خانه یا محل کار و تمایل به استفاده از قهوه‌های تک خاستگاه، دسترسی بهتر و راحت‌تر به دستگاه‌ها دم‌آوری با کیفیت بالاتر است. البته قهوه‌های سنتی مانند قهوه یزدی، قهوه عربی، قهوه ترک و قهوه قجری نیز در ایران وجود دارد که در برخی نقاط یا بعضی موقعیت‌ها استفاده می‌شود.
انواع نوشیدنی‌های سنتی قهوه در ایران
سنت‌ها و فرهنگ‌های متفاوت مردم سبب شده است تا نوشیدنی‌های قهوه سنتی در ایران وجود داشته باشد. در ادامه مهم‌ترین موارد آن‌ها را برای شما بیان می‌کنیم.
قهوه یزدی
قهوه یزدی برای اولین بار در یزد آماده شد و یکی از قهوه‌های سنتی ایران به شمار می‌آید. این نوع قهوه، بیشتر برای نوشیدن در مراسم ترحیم در یزد استفاده می‌شود و ترکیب قهوه، شکر، هل، گلاب و دارچین است. اضافه‌شدن هل، گلاب و دارچین به این نوع قهوه باعث می‌شود تا این نوشیدنی قهوه سنتی، شیرینی بیشتر نسبت به نوشیدنی‌های دیگر مانند اسپرسو یا دیگر نوشیدنی‌های بر پایه آن داشته باشد. نوشیدن این قهوه در مراسم‌های دیگر و جاهای دیگر ایران، چندان مرسوم نیست و فقط در یزد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
قهوه عربی
نزدیکی زیاد مردم عرب‌زبان خوزستان به اعراب حاشیه خلیج فارس و عربستان در سال‌های قبل باعث شده است تا نوعی از قهوه خاص در این مناطق از خوزستان سرو شود. قهوه عربی به طور معمول در دستگاه‌های قهوه‌سازی خاصی به نام « دله » آماده می‌شود و جهت درست‌کردن آن از قهوه با درصد عربیکا بالا استفاده می‌گردد. در هنگام آماده‌کردن این نوع قهوه سنتی از حرارت ملایم و ذغال استفاده می‌کنند و مدت زمان لازم برای درست‌شدن آن بین 10 تا 13 دقیق طول می‌کشد و در برخی اوقات به آن دارچین، هل و میخک نیز اضافه می‌شود.
اعراب خوزستان، از این نوشیدنی به طور معمول در دورهمی‌های دوستانه، خانوادگی یا پذیرایی از مهمان‌های خاص و ویژه استفاده می‌کنند و ارزش بالایی برای آن‌ها دارد.
قهوه قجری
قهوه قجری، نوعی از قهوه بود که در زمان قاجار و توسط شاهان قاجار برای حذف مخالفان استفاده می‌شده است. این نوشیدنی، آغشته به سم بوده است و در آن دوران برای حذف افراد مخالف پس از محاکمه استفاده می‌شده است.
قهوه ترک
برخلاف تصور عموم، قهوه ترک تنها متعلق به عثمانی نیست؛ بلکه به صورت همزمان در آذربایجان ایران و عثمانی آماده می‌شد. اما در طول سال‌های گذشته، مصرف آن در ایران کم گشت؛ اما در عثمانی به قوت خودش باقی ماند و روش‌های متفاوتی برای درست‌کردن قهوه ترک به وجود آمد. با اوج‌گرفتن مصرف قهوه در ایران، روند آماده‌سازی قهوه ترک نیز در ایران دوباره جان گرفت و در حال حاضر یکی از انواع قهوه‌های محلی محبوب ایران به شمار می‌آید.
برای آماده‌سازی این نوع نوشیدنی، قهوه را با آب مخلوط می‌کنند و سپس آن را روی حرارت ملایم می‌گذارند تا فوم روی آن ایجاد گردد، قبل از تبخیر‌شدن فوم، زیر آن را خاموش می‌کنند و قهوه ترک آماده را می‌نوشند.
فرهنگ قهوه‌نوشی در ایران: پیوند سنت و مدرنیته
نوشیدن قهوه از زمان‌های دور در ایران مرسوم بوده است و باعث ایجاد تغییرهای اجتماعی و سیاسی متعدد در ایران گشته است. قهوه در بسیاری از مناطق ایران، تنها یک نوشیدنی نیست؛ بلکه نماد مهمان‌نوازی، دورهمی‌های دوستانه و عشق و محبت زیاد به افراد است. در این مقاله سعی کردیم، سیر ورود قهوه به ایران، سبک نوشیدن قهوه در ایران و نوشیدنی‌های سنتی قهوه موجود در ایران را بررسی کنیم و در مورد آن‌ها توضیحات موردنیاز را به شما بدهیم تا با آن‌ها آشنا شوید.
